معنا و ماهیت تعزیر

تعزیرات به آن دسته از کیفرها و مجازات های اسلامی اطلاق می شود که تعیین مقدار و کیفیت آن از سوی شارع مقدس به عهده حاکم شرع نهاده شده، تا بر اساس شرایط زمانی و مکانی، و با در نظر گرفتن خصوصیات جسمی و روحی مجرم، او را مجازات نماید. البته درباره مصداق تعزیر، برخی از فقها آن را منحصر در ضرب با تازیانه دانسته اند، و برای این نظر به دلایلی استناد کرده اند که از جمله به انصراف کلمات فقها به سوی ضرب، اطلاق روایات، پایین تر بودن مقدار تعزیر از مقدار حد، اطلاق اصطلاح حد بر تعزیر در روایات، و همچنین قاعده سلطنت، می توان اشاره کرد. اما جمع دیگری از فقها مراد از تعزیر را مطلق تأدیب دانسته اند، که شامل توبیخ، تهدید، حبس، تبعید و ضرب با تازیانه می شود. این عده برای اثبات مدعای خود، به معنای لغوی تعزیر، و روایاتی که مجازات تعزیری غیر از ضرب را نیز بیان کرده اند، استناد نموده اند. همچنین در روایات، عناوینی غیر از تعزیر نیز وجود دارد که مفید هر دو حقیقت خواهد بود، و قول دوم را تأیید می کند. پس اگر در برخی از روایات، بر تعزیر بدنی تأکید شده به دلیل آن است که گاهی غرض مترتب بر تعزیر که همان رادعیت و منع مجرم است، از طریق تعزیرات بدنی بهتر حاصل می شده، نه این که تعزیر منحصر در ضرب با تازیانه باشد. در این راستا، می توان یکی از مصادیق تعزیر را مجازات های مالی دانست که در تاریخ اسلام نیز شواهدی بر آن وجود دارد. همچنین وجود کفارات در مجازات های اسلامی می تواند حاکی از جواز جریمه های مالی به عنوان تأدیب و تعزیر باشد. اطلاق ادله حکومت و ولایت فقیه، قیاس اولویت، و کلمات فقها از دیگر دلایل جواز تعزیر مالی است. از سوی دیگر، مواردی که موجب تعزیر می شود بسیار زیاد است، و علامه مجلسی به پنجاه مورد از آن ها اشاره کرده است.